Быд воо Иван лун кежö Ижмаын нуöдэныс «Луд» гаж

Коми Республикаса культура да национальнöй политика Министер­стволöн коллегиялöн 2005-öд вося де­кабр 21-öд лунся 6-öд № постановление серти, «Луд» гажлы сетöма республи­каса тшупöд. Гажлöн мог – видзны аслыспöлöс культура, чужтыны-кы­пöдны быдмысь йöз костын коми изьватаслöн история да традиция дiнö вылэ пуктöм. Сьöм боксянь ортсасьö «Ижем­ский» муниципальнöй районлöн адми­нистрация, культура да национальнöй политика Министерство.

Öнi «Луд» гаж – тайö Изьва рай­онлöн бренд. Артмис праздник лöсе­дысьяслэн творческöй чукар. Гажыс выльысь чужис 1991-öд воö. Район пасьтала мукöд сиктын асьныс йöзыс Культура керкаын уджалысьяс юр­нуöдöм улын нуöдöныс «Дзоля луд» гаж (Няшабожын, Малое Галовоын, Гамын, Сизябскын).

Изьваын «Луд» – тусоо-гожся цикл­лöн гаж. Праздник öктысьяс уна во чöж чукартэныс быд поснитор тайö гаж йысьыс, öнi нылöн лöсьöдöма вид­звывса гуляйтан сценарий.

Гаж мунö видз вылын быд вэлэсь-сик­тлэн тыр-бур оомöс моз лöсьöдöм ми­чаинын, кöнi кöзяинъяс сьöлöмсянь чолэмалэ воысьясöс. Гаж мунö кыдзи гуляйтöм. Сы дырйи йöктöныс, ворсö­ныс, сьылöныс. Йöзлы колö сяммыны гаж помланьыс став овмöссö öтлооны, сэк позьö шуны, мый став мирöн Луд гаж артмис.

Гаж вылö воны вермас кöть мыттэм йöз. Шöр могыс сыын, медум кымынке во мысти быд видедысь лоис участвуй­тысьöн, мед мыйкö вермис содтыны, вöзйыны традиционнöй культураысь. Кöсйысьö, медым Изьва районын став олысьыслы тайö гажыс лоис коланаöн да олöманыс тöдчанаöн.

Öнi «Луд» мунö юль тöлысьлöн мед­воддза вöскресенньöö – Изьва юлöн шульга пöлöн видзьяс вылын турун пуктöм вошйытöдз. Таво сыа мунi 2-3 луньясэ.

Тайö гаж вылын аддзысьöныс изьва­тас, кодъяслöн кöрдорса дед бабныс на паськалисныс выль йирсянiн кор­сьöмöн Россияса став Войвыв пасьта­лаыс. «Луд» вылын важ изьватаслöн йылöмъясыс босьтöныс вужйöдöм бы­дмöгъяс да пуктöныс ныэ керка до­раныс Мурманскын да Кола кöджын, Ловозероын да Из сайын. Татшöм быд­мöгыс – став ылi муясын олысь изьва­таслöн йитöдыс.

«Луд» нуöдан пэра – рытсянь шон­дi петтöдз. Вошйэ гажыс «Изьваса вöрöта» гуляйтöмöн, мунö сiйö лун шöрсянь да рытын районлöн став сик­тын да вöлэсьтын. Тайö вуджан пöра – тулыс вежсьö гожöмöн, миръяс ко­стыс воеса. Вуджан пöраыс да иныс петкедлэныс гажлöн вежалун вылö, магическöй вын вылö. Модор боксянь кö, войнас абу сэтшöм жар. Позьö ар­тооны, мый вына важöн тайö гажыс вöлi обрядöн, кöнi öтласьлисныс став йöзыс.

Рытья гуляйтöм вошье Изьва юлöн кыкнас берегса сиктъясын. Изьва кы­втыдын (Дiюр да Вертеп грездъясын, Краснобор да Кельчиюр сиктъясын, Печора юбердса Щельяюр посёлокын) олысь сиктса йöз воча öтласеныс да веськöдчöны Изьва сиктлань, сэсся ставкöд öтвылысь сьылiгтыр мунöны ю берегöдь. Ныа вуджöныс юсö пос кузя да веськалöныс «Луд» гажлöн öнiя инö. Гажöдчанiнö пырны колö «вöрэ­татi» – дзиръя уутi, тан аддзысьöныс став сиктысь да вэлöсьтысь воöм йöз.

Гажсö восьтö «Вöрэта» – сикт кузя йöктiгтырйи сьылöмöн луд вылöдз мунöм. Тайö мича, вына лоöмтор, кöнi медшöрас – дзиръя сямöн кияслöн йит­чöм да йöктысьяслöн на уутi мунöм.

«Вöрэта» пыр мунысьяс паськалэ­ныс видз пасьтала да быттьö «овмöдчö­ны сиктö». «Сиктöн» либö «овмöсöн» шуöма быд торъя сиктысь воöм йöзлы индöмин. Татöн ныа пестöныс бипур, рытбыд да войбыд сьылöныс, гажöд­чöныс, гöститöдöныс воысьясöс. Быд «сиктлöн» аслас пас, гажöдчанног. Гöсьтъясöс вердöныс-юктöдöныс, гажöдöныс-гуляйтöдöныс.

Гаж чöжыс мунöныс театрализуй­тöм петкöдчöмъяс. Видз шöрын, водз лöседöминын, чукöртчöныс медбур сьылысьясыс да гаж нуöдысьясыс. Праздник воссьö, кор быд «сиктысь» торъя морт лыйö вылань сынöдас. Сы бöрын шыöдчöныс важ йöз дорö, чу­жанвуж дорö, ыджыд гаж вылö благо­слöвитöм корöмöн, вед сы бöрын вошъе турун пуктöм – зэй кыыкутана пэра.

Босьталысьяс сьылöныс импрови­зацияяс чужанвуж дорö шыöдчöмöн, сэсся ныа жö «Локтöй-локтöй» сьы­ланкывйöн видза корöныс гажöд­чыны öтвылысь. «Сиктъясысь» йöз «вöрэтаöн» мунöныс видз шöрö. Водзö «Изьва кузя» сьыланкывйöн йöктысь кытшъяс шондi югöръяс моз паськалö­ныс видз пасьта.

Хоровод помасьöм бöрын быд овмö­сысь бöрйöм йöз нуöныс видз шöрас босьталысьяслы асланыс вэлэсьясысь либö сиктысь ва да му. Нуöдсьö «Изьва яг» бöрдöдчöм улö козьналан обряд.

Сы бöрын быдлаысь вайöм мусö гу­дралöныс да тэчöныс дозторъясö, сэтчö пуктöныс вужйöдöм льöм пу увъяс. Вайöм васö сiдзжö сорлалöныс да сiйöн киськалöныс пуктöм быдмöгъяса мусö. Став гöсьтыслы сетöны тайö важ чу­жанiнысь водясемсö.

Сы бöрын бöрйöныс хоровод вöди­тысьöс. Тайö ыджыд почёт да пыдди пуктöм, вед сы кöсйöм серти кучасныс юргыны став сьыланкывйыс да мунны кытшöн йöктöмъяс. Сьылöныс «Воль кузя лэчча» сьыланкыв. Сы бöрын бöрйöныс хоровод вöдитысьясöс, ныö чукöртчöныс видз шöрö да öтлаын сёр­ нитöныс, кутшöм сьыланыы кор ку­час сьыысьыны. Пырджык сьылöныс хороводöн «Асыы ныыка бöрдэ визыы ва дорын», «Сад йöрын», «Куимен йöк­там», «Чветики», «Чига гусь». Став хо­роводыс этлалэмаöсь ёрта –ёртныскед ныö объявитöмöн, шмонитан сёрниöн. Тайö юкöныс помасьö öтув дзиръяöн, «вöрэтаöн». Сьылысьяс да йöктысьяс веськöдчöны асланыс «сиктъясö» да сэн водзö гажöдчöныс.

Ни öтик гаж оз олы йöзкост ворсöмъ­ястöг. Том йöз костын нуöдöны татшöм ворсöмъяс кудз «Нарты весьттi чеч­чалöм», «Хорей шыбитöм», «Чалльöн вермасьöм». Ворсöныс сiдзжö «Фантаöн». Медум сiйö нуöдны, гаж чöжыс видз выытi ветлöныс йöз, кодъяс «гу­сялöныс» овмöсъясысь колана эмбур, висьталам, чер, пöрт да мукöдтор. Вор­сiгöн гораа висьталöны ныö, «сиктъяс­лы» колö кужны эмбурсö бöр босьтны. Ньöбны позьö йöктöмысь, сьылöмысь, мича нылöс окыштöмысь, пöжасысь, сьöмысь…

Гажлöн тöдчана пэра – шондi кыпэд­чем, кор заводитчö выль уджалан лун, локтö гожöм, помасьö гаж. Сьылы­сьяс шыöдчöныс шондi дорö, «ай-мам» дорö сетны йöзлы турун пуктыны бла гослöвитöм. Закличкаясöн ошкöныс шондiöc да шуда том олöм. Шондi сетö шоныд да гаж, а выль лун чолö­малö выль уджöн. Ставöн гажöдчöны сьöлöмсянь, шойччöныс, чöжöны бур удж вылö вын.

Сы бöрын йöз мыссьöныс асъя лысваöн, ветлöдлöныс кöмтöг турун вывтi да водзö гажöдчöныс.

Праздник эштö хороводöн сьылiг­тырйи йöктöмöн: «Öтув кытш», «Кыкен йöктэм», «Шорöн ворсэм», «Валъя лоис», «Кыкен круген йöк­там», «öтув», «Капуста», «Суниса ем», «Шондiбан», «Яблочко», мукöд йöктöм.

Шондi кыпедчöм бэрын, водзö мунэ йöктан-ворсан программа.