Нин – кытӧн мортыс сэтшӧм слаб, но сэтшӧм вына. Висьт, кудз вит ныы ылыс муӧ ветлicныс

Коркӧ ноябрса лунӧ, стӧчджыка кӧ, рытӧ, 5 ныы думыштicныс ветлыны гожӧмнас Камчаткаӧ. (Мый помлась рытъяснас эськӧ ныыяс оз и вермыны думыштны да!). Тайӧ рытас уханьса бордъя шырыс вӧлi сёйтӧм на. Билетъяссӧ ньӧбисныс декабрын, кор бордъя пемӧссӧ Китайын сейӧмаӧcь нин, но мир пасьтала та помлась из на тӧдныс.

Тулысын чайтсис, мый мунӧмнас нинӧм оз артмы – «сарскӧй» висьӧмнас висьысьяслӧн лыдыс лунысь-лун содӧ, каръяссӧ сиптӧныс, ветлооны позьӧ куш пропускъясӧн. Но, миян шуд вылӧ, июль тӧлысьын грымӧбтicныс Оланподув помлась бӧpйысьӧмъяс – бӧрйысьӧмъяс водзас висьысьяслӧн лыдыс друг кучиc усьны да вӧлян воссялicныс каръяс, кучиc позьны ветлооны Россия пасьтала.

-Мыля Камчатка? – юргис медтшӧкыд юалӧмыс.

Сы вӧcна, мый, ӧтик-кӧ, окота вӧлi ветлыны вӧӧлытӧм нинӧ, кытчӧ гежӧд код мунас, мӧд-кӧ, кӧcйим шойччыштны активнӧя, а коймӧд-кӧ, менам вӧлi дзолясянь мӧвп – ас синмӧн аддзылыны вулкан да калыны сы вылӧ. Висьталi ёртъяслы аслам важся кӧcйӧм помлась – чайта да, артмис ӧзтыны нылӧн сьӧлӧмъясын “вулканическӧй” бисӧ.

Камчаткаӧ мунігӧн думышті, мый шойччигӧн куча гижыштооны, мед артмасныс, сідз шусяна, ветлысь-мунысьлӧн пасйӧдъяс. Но став помлась стӧчджыка.

Лэбам!

ӧтпускнум вощис август тӧлысся 5-ӧд лунӧ, кор Москвасянь лэбим Елизово карӧ. (Елизовоыс 20 километраын Петропавловск-Камчатскийсянь). Лэбим 8 час.

Иг кучӧ босьны уна лунъя туръяс: кузь турӧн ёна донаджык шойччӧмыс артмӧ, а мӧд-кӧ, Камчаткаын иг кӧcйӧ ооны котыртысьясӧн чорыда урчитӧм расписание серти. Думыштiм, мый туристическӧй туръяссӧ босьтам местӧ вылын нин.

-Мый Камчаткаад мэданыд плантӧгыд карны? – юалicныс самолётын орччӧн пукалысьяс.

-Импровизируйтны, тӧднин!

Чайтiм, мый вулкана серпасъяссӧ аддзам самолётысь петӧм бӧpын, но Камчатка дзебис морт синмысь ассьыс мичлунсӧ сук ру пийӧ. Ру сертиыс вулкансӧ аддзим токо витӧд лунас. Со кӧн збыльвыыса Туманнӧй Альбионыд!

Медводз лун.

Тон тӧдмасим Петропавловсккӧд. Ветлӧдлiм уличьястi, видзӧдлiм олӧм вылӧ донъяссӧ, шойччим Авачинскӧй бухта набережнӧйын. Бухтаыс артмӧма сопкаяс кытшын. “Менам кыы абу, мед тан мыйкӧ висьтооны”, – шуис Сашук.

Мӧд лун.

Босьтiм прокатысь машина да мунам Елизовоын «Здесь начинается Россия» монумент дорӧ. Тайӧ вӧлі миянлӧн дзоля мог – карны фото сэн, кӧн заводитчӧ канмунум. Сэсся мӧдӧдчам Тихий океан дорӧ, Халактырскӧй пляж вылӧ. Тані лыаыс сьӧд pӧма, сы вӧcна мый вулканическӧй. Лыасяньыс шоныд локтӧ, но океанас ваыс кӧдзыдсьыс-кӧдзыд. Кӧтӧдiм куш кокъяснумӧc, коми виряйнумӧc иг и лысьтӧ сюйны Тихийас.

Коймӧд лун.

Арендуйтӧм машинаӧн мунам Паратункаӧ (сиктыс Петропавловсксянь 70 километраын). Паратунка нималӧ термальнӧй источникъяснас. Ок и лӧсьыд пукооны 40 градуса пым термальнӧй ваас, кор ыылаын шоныдыс токо 10 градус да кӧдзыд зэр на юр вылад ведраысь моз кисьтӧ!

Рытъявыы бӧр локтiм Петропавловскӧ. Шондi пуксьӧмсӧ видзӧдам радейтана нин набережнӧй вылын. “Кутшӧмӧcь жӧ ми шудаӧcь!”– шуӧ салехардса Ира сопкаяс гӧгӧpын ужинайтiгӧн. Бурджыка он и висьтоо.

Нёльӧд лун.

Тонсянь должӧнӧсь вощины миянлӧн вир-яй песлалан туръяс, но Япониясянь локтӧма циклон: изъясас кисьтӧ лым сора зэр да пӧльтӧ вына тӧӧ. Туристъяссӧ восхождениеяс вылӧ оз лэдзныс. Вулканъяс местӧ ветлӧдлам картіыс.

Витӧд лун.

Вулкан вылӧ туйяснум тупкысаӧсь на, но ыылаын ясыд. Руыс усис, медводзысь аддзим вулкан карса панорамаын! Воссьӧм мичлунсьыс здук кежлӧ вунсьыліс, кудз лолоонытӧ колӧ. Мӧдӧдчим Мишеннӧй сопка вылӧ, код кар дорас сулалӧ. Сопка вылын лӧсьӧдӧмаӧсь смотрӧвӧй площадка, кысянь тыдовтчӧ кар серпасыс.

Выысяньыс гӧгӧрвоан, мый Петропавловск бусьтэкӧ шымыртӧма став боксяньыс вулканъясӧн да сопкаясӧн. Окота куш видзӧдны да лолооны, лолооны да видзӧдны. Лолоонысӧ торъя окота вӧлі: сопка вылас каны вель вылӧ да крут туйті коліс. Ас помлась гӧгӧрвои, мый физподготовкаӧ абу дзикӧдз дась вулканъяс вылӧ каны, куш сопка вылӧ каӧм бӧрын кӧ сынӧдсӧ пӧтлытӧг нырӧн-вомӧн-пельӧн лолала.

Квайтӧд лун.

Тон бара радуйтчам ясыд лунлы. Водз асылын группакӧд мунім Вачкажец гӧра вылӧ тур. походӧн. Петропавловсксянь мунім нёль кымын час ыджыд вахтовка машинаӧн. Сэсся ветлӧдлім подӧн. Каим кыр йыыясӧдзыс, кӧмтӧг вуджалім дзолиндзик, но зэй кӧдзыд да изъя юті. Вӧлӧмкӧ, тӧрытъя сопка вылӧ кыпӧдчыны менум зэй на кокни да лӧсьыд вӧлӧма!

Вачкажец помлась век на вензьӧныс вулканологъяс: ӧтияс шуӧныс, мый тайӧ некымын сюрс во сайын кусӧм вулкан, мӧдъяс – мый вулканӧн некор абу вӧлӧма. Вензьӧмъяссӧ колям тӧдысь йӧзлы, а асьнум нимкодясям водопадъсӧн, изъя юясӧн да циркъясӧн. Дельнӧй кӧ, мый сэтшӧмыс камчаткаса циркыс, кора видзӧдлыны ӧтуввезйысь (слӧнъяскӧд да клоунъяскӧд сійӧ некудз абу йитчӧма).

Тон медводзысь пробуйтлі родникысь ва. Тайӧ ваыс сӧстӧмсьыс-сӧстӧм, сорастӧм, сійӧн сыӧн он пӧт – кӧть мыйта ю, но косьмӧм горыштӧ он веськӧд.

Походӧ тшӧтшмунысьяс юасялісныс, кутшӧм кылӧн ми ас костын сёрнитам. Нимкодь, мый йӧзыс тӧдалӧныс кыы чукӧръяссӧ: шуам, тӧдӧныс, мый комияс – финн-йӧгра войтыр.

– А кого вы больше понимаете – финнов или венгров? –юалӧныс ми янчунум.

– Удмуртов немного, – сералыштӧмӧн вочавидзам ми.

Сизимӧд лун.

Ясыд погоддяа шудлуннум из дыр сулав Камчаткаса енэжын. Зэръяс серти вулкан вылӧ восхождениеяснум бара вешйисныс бӧрӧ некымын лун кежлӧ. Сійӧн вулкан пыдди тон мунам катайтчыны сапъяс вылын. Сап – кокни материалысь карӧм плавкӧс дӧска, мыйӧн ветлӧдлӧныс ваті пелыс отсӧгӧн. Экскурсияыс вӧлі Авачинскӧй бухтаса карабъяс сулаланінын. Матыссянь артмис аддзылыны нерпаяс.

Вачкажецын еврашкаяс орехӧн вердім, тон нерпаяскӧд ваті ветлӧдлім. Удайтчас-ӧ камчаткаса ошсӧ аддзылыны? Мед кӧть удайтчас жӧ, но ылысянь.

Кӧкъямысӧд лун.

Камчатка вылын кӧ он сюрлы вулкан вылӧ, сідзкӧ, он сюрлы и Камчаткаӧ. Кучим пооны, мый зэра гымыд дзикӧдз торкас миянчунум активнӧй шойччӧмнумӧс. И ваӧ, и гӧраӧ туръяссӧ бӧрӧньтісныс нӧшта гоз-мӧд лун кежлӧ.

Рытнас мунім ресторанӧ визлыны местнӧй кухня. Но мый шуны? Чӧскыд. Дона.

ӧкмысӧд лун.

Звӧнитчалім мукӧд туристскӧй котыръяслы: ставӧн виччысьӧныс океан дорын погоддя, экскурсияяс некод оз нуӧд. Тон кежӧ миян кокъяснумлы коліс тальӧдчыны 3 вулкан вылын нин. Ми ни ӧтик вылын иг на вӧлӧ. Татшӧм кадӧ гӧгӧрвоан мортлысь вынтӧмлунсӧ: тэ нинӧм он вермы карны вӧр-ва стихиякӧд.

Казялі, мый Камчаткаын вӧр-ва выныс кылӧ ёнджыка. Со сулалӧ чӧв-лӧнь гӧра, но некымын здук – и сійӧ вермӧ вощины сьӧласьны биӧн да тшынӧн. Со сулалӧ керка, код тайӧ здукӧ вермӧ вощины шатласьны тытчӧ-татчӧ, ӧд тайӧ иныс «сейсмически активнӧй». Со сёрферъяс зільӧныс кыйӧдны ассьыныс гысӧ, но океаныс вермӧ ньылыштны юр выытіныс. Татшӧм «со»-ясыд тан, збыльвылӧ, гӧгӧрвосьӧныс юӧсджыка.

Дасӧд лун.

Ветлім джип-турӧ. 5 час дыр миянӧс тӧдмӧдісныс легендаясӧн, ноолӧдлісныс бухтаяс берегті, мысъясті, бужӧд доръясті. Фотоясыс телепон «юрӧ» регыд оз кучиныс тӧрны. Иван-чайӧн пикникасим «Куим вок» скалалы водча сулалысь смотрӧвӧй площадка вылын. Казялім, мый Камчаткаын быдмӧгъясыс зэй кузьӧсь: шуам, иван-чайыс быдмӧ морт туша ыдждаӧдз. Гид шуис, мый тані забыль быдмӧгъяслӧн гигантизм: гожӧмыс дженьыд, быдмӧгыслы колӧ тӧлысьӧн-джынйӧн дэйдитныс чеччыны, быдмыны да дзоридзавны. Сійӧн оолӧ, мый луннас дзоридзыс-туруныс быдмӧ дас сантиметра вылӧ. Джип-турлӧн бӧръя суутанінӧн вӧлі Маячнӧй мыс. Тані бусьтэкӧ муыслӧн помыс, водзын – токо океан.

Юрын рефренӧн бергалӧ, мый оз вермы ӧтик нинын лоны та мый выныс да мичлуныс, тайӧ абу справедливӧ. Войнас нин пӧшти узигӧн югнитіс мӧвп, мый тайӧ куш и справедливӧ. Камчатка бусьтэкӧ шуӧ, мый да, ме сэтшӧм ылын, тані некодлы оз ло кокни, но та ради сулалӧ татчӧ локны. (Гашкӧ, ме нин вощи йӧймыны, мый дасӧд войнас Камчаткакӧд сёрнита).

Тайӧ жӧ рытас кафеын матыстчис миян дорӧ администраторыс, кылӧма, мый ми Комиысь локтӧмаяс. Ачыс Воркутаын чужӧма-быдмӧма, вит во сайын Камчаткаӧ ооны воӧма. Му шарыс, забыль тай, дзоля и выйим – му помын земляктӧ аддзылан!

Дас ӧтиӧд лун.

Тон миян 5 морта группанум юксис 2 чукӧрӧ: ме, Саша да ямалса Ира мунам Горелӧй вулкан вылӧ, Лена да Настя мунӧныс Халактыркаӧ визлыны ассьыныс выннысӧ сёрфингын.

Мунан схемаыс вӧлі кудз и Вачкажецӧ мунігӧн: некымын час лёк туйті вахтовкаӧн, сэсся подӧн. Горелӧй вулкан лыддьыссьӧ туристъяслӧн кокни вулканӧн, вылӧдзыс кавшасьнытӧ 4 кымын час. Ас помлась шуа, мый менум зэй из вӧ кокни. Улльё руті мунан вылӧ, пом ни дор оз тыдоо, туйыс изъя, мукӧдлаті стен кодь крут. Вӧлі здук, кор пукси ыджыд из вылӧ да доршасьысь синваӧн шуи, мый водзӧ сэсся каны ог вермы. Ныыяс шуисныс, мый верма и быть колӧ мунны водзӧ.

Вӧлӧмкӧ, тайӧ синваа изсяньыс вулкан йылӧдзыс вӧлӧма 50 кымын метра.

Ог-ӧ тшӧкыда олӧмын ми шуӧ, мый сэсся водзӧ ог вермӧ, кор финишӧдзыд коли 50 метра? Колӧ вермыны. И колӧ, мед дінад вӧлі морт, код колана здукӧ шуас, мый верман, ачыд кӧ нин ас вынъясад он ёна эскы.

Вулкан йыысяньыс мирсӧ кучи радейтны куим пӧ вынаджыка. Тэ кӧнкӧ вылын-вылын, кымӧръяскӧд ӧтвылын. Медводз ньылӧмыдла кынман, мыдзыдла люмыд оз пет, но кӧнкӧ пытшкад тэ гӧгӧрвоан, кутшӧм мортыс дзоля вулкан горуусяньыс и кутшӧм сійӧ ыджыд, мый сулалӧ выліас.

Лэччигас миянкӧд тшӧтшмунысь туристъяс корисныс коми кылысь урокъяс. Велӧдім ныйӧс чолӧмасьны, «ме тэнӧ радейта» шуны да лыддьыны витӧдз.

– Как там «один» на коми будет? – туристъяс юасьӧныс ёрта-ёртлысь.

-Ты знаешь Эдуарда? – вочавидзӧ медбур ученикнум.

– Знаю.

– Воот. Эдуард – это Эдик, а «один» на коми – это «этик».

Тан сэсся асьнум серамнумӧс иг вермӧ кутны. Вот ӧд кудз позьӧ кыв аналогияястӧ корсьны!

Дас кыкӧд лун.

Тон паруснӧй яхтаӧн мунам саридз прогулка вылӧ. Инъяссӧ, мый мусяньыс аддзылім, ӧні аддзам васяньыс.

Тан миянӧс вердісныс камчатскӧй крабӧн. Кӧрыс крабовӧй палочки койд, но чӧскыдджык. Кудз шуис гиднум «при изготовлении крабовых палочек не пострадал ни один краб».

Старичков ді дорын сетісныс позянлун шатинъясӧн аслынум юква вылӧ черисӧ кыйны. Шедны эськӧ нинӧм из шед, но гӧрд чериысь юкванад вердісныс жӧ.

Мича шондіа лун, Камчатка вӧр-ва, паруснӧй яхта, чӧскыд сёян да ёртъясыд дінад. Мый тан нӧшта содтан?

Дас коймӧд лун.

Тон ставнум мунам Мутновский вулкан вылӧ. Леналӧн да Настялӧн тайӧ медводз вулкан, ми Сашакӧд да Иракӧд опытнӧйӧсь нин.

Мутновский вылӧ канысӧ вӧлі ёна кокниджык: крут туйыс абу уна да ми нин велалім гӧраясті ветлоонысӧ. Тайӧ вулкан вылас ыджыд фумарольнӧй активностьыс: кратеръяс дорас уна рузь, кытысь петӧ сероводород. Оолылӧ, мый фумарольнӧй ру сертиыс матыссатӧ он аддзы. Мутновскийлысь лёкмӧм колька дуксӧ нинӧмӧн нин он сороо.

Выліас аддзылім и дзолиндзик тыяс, кодъяс пуӧныс кислотаӧн.

Век чуймӧдӧ Москвакӧд кад торъялӧмыс (+9 час). Мутновский выысянь лэччигад ныыяслы шуи, мый ми Тон дзонь олӧм нин ооны дэйдитім, а Москва серти олысьяс токо на палялӧныс.

Мэдасы и ми бӧр заводитам юркар серти ооны.

Дас нёльӧд лун.

Асыынас ветлыштім сувенирнӧй лавкаясті, ветлім радейтана нин набережнӧй вылӧ, сэсся мӧдӧдчим аэропортӧ.

Бӧркыв пыдди. Ставӧн юасьӧныс…

– аддзылім-ӧ ми палялӧм вулкан, кӧн эськӧ лаваыс пуӧ-жургӧ. Ёртъяс, медча «лоя» вулканӧн Камчаткаын лыддьыссьӧ Ключевская сопка. Сылӧн ӧні активнӧй кад, но туристъясӧс сы дорӧ матӧ оз лэдзныс, да и кыпӧдчыны сэтчӧ позьӧ куш профессионалъяслы.

– дона-ӧ олӧмыс Камчаткаас.

Дона. Но донтӧмджык сыысь, мый кыылім да лыддим мунтӧдзнум.

Шуам, няньыс – 40 шайтсянь, 10 колькыс – 80 шайтсянь, бананъяс– килограммыс гожӧмнас 120 шайтсянь, зэй донаӧсь яблӧкъяс – килограммыс 200 шайтсянь. Ас йӧзыслы зэй донаа вузалӧныс черисӧ да пӧксӧ (шуам, пӧк килограммыс 3000 шайтсянь, москваса йӧзыс шуисныс, мый Россия юркарын камчатскӧй пӧксӧ позьӧ уна донтӧмджыка ньӧбны). Сідзжӧ, камчадалъяс шуисныс, мый зэй ыджыд коммуналкаыс – медэтшаыс 12 сюрс тӧлысьнас.

– бурӧсь-ӧ туйясыс.

Авиа-туйыс бур (люмъяла). Кар пытшкас да каръяс костас машина туйясыс бурӧсь жӧ. Туристскӧй туйясті, тӧднин, туристскӧй транспортӧн куш ветлыны позьӧ. Тӧлыс, шуӧныс, Камчаткаын шоныд, но лымйыс помтӧм-дортӧм, сійӧн камчадалъяс ньӧбалӧныс куш ыджыд внедорожникъяс.

ӧтик шульга руля машина вылӧ сэн 20 веськыд рулямашина, с ы вӧсна мый транспортсӧ вайӧдӧныс Японияысь.

– локта-ӧ эськӧ татчӧ бара?

Локта!

Шуӧныс, мый рочьяс радейтӧныс ставсӧ карны «на авось». Ми эськӧ комияс, но «авосьыд» йиджсьӧма жӧ миянӧ.

Веськыда кӧ, ми мунім дзикӧдз плантӧг. Ми некодкӧд водзвыы иг сёрнитчӧ ни поход-экскурсияяс серти, ни оланін серти. Мый ми вӧчим водзвыв? Ми ньӧбим билетъяс 8 тӧлысь сайын. И та вылын ставыс.

Камчаткаӧ локтӧм бӧрын нин гӧгӧрвоим, мый карыс туристъясӧн тырӧма. ӧти-кӧ, Дудь бур реклама карӧма, мӧд-кӧ, кор суйӧр сайыс тупкыса, унаӧн локтӧмаӧсь вулкана м у вылӧ.

Ми асьнум неуна чуймим, кор артмис пӧртны олӧмӧ пӧшти став камчаткаса кӧсйӧмсӧ. Чайтам да, Камчатка кыліс миянчунум радейтӧмнумӧс, нимкодясьӧмнумӧс да вочавидзис сыӧн жӧ. Медча колана кадӧ миян туй вылӧ воисныс колана йӧз. Вулкан вылӧ мунігӧн миянлы вичмыліс ясыд кад (шуам, котыръяс, кодъяс мунісныс миӧдзнум да ми бӧрын, мунісныс улльёа руті). И татшӧм мойвиӧмыс вӧлі уна.

Локта-ӧ эськӧ татчӧ нӧшта? Эска, мый локта. Выйим на мый ме иг дэйдит аддзылыны,кыыны, гӧгӧрвоны.

Эска, мый вола на тайӧ инас, кытӧн мортыс сэтшӧм слаб, но сэтшӧм вына.

Ирина Терентьева,
Изьва район.

Коми листбоксӧ лэсьӧдiс: Ирина Терентьева.
Снимокъяс: Ирина Терентьева, Анастасия Витязева.