Дас витӧд во нин Мыжыса Изьва керкаын став локтысь-мунысьыс тӧдмалӧ комилысь оласног, культура да кыы
Мыжыса Изьватас керка – тайӧ местӧ, кытчӧ мӧдӧ воолыны быд Ямалса изьватас, а волӧ кӧ, шуӧ, мый бусьтӧ ай-мам керкаӧ пырӧлӧма. Татшӧм музей Россияын этша, а войвылын позе чуньясӧн ӧтик ки вылын лыддьыны.
Медводзӧн, код Изьва керкаын чукартiс, вӧзйис, нуӧдiс, вӧлi Анна Александровна Худалей. Восьтiсныс Коми керкасӧ 2006 воын, округлӧн да районлӧн нимлунӧ – декаб 10 лунӧ. Экспонатъяссӧ, медводз педкӧдчӧм вылӧ, ваисныс сиктсаяс и ӧнӧдз на вайӧныс. Музейын выйим жыр, кытӧн вежласьтӧм позе аддзыны кутшӧм керкаын олiсныс комияс дас окмысӧд нэм помын. Мӧд жырйис вежласяна, сэн быд тэлысь позе видзӧдлыны выльтор, то нималана йӧз помлась, то паськӧмтор либӧ лестор, то историялӧн листбокъяс помлась и уна мӧд. Нӧшта Изьватас керкалӧн выйим ыджыд ёрт – нималана коми сьылысь Василий Прокопьевич Рочев. Сыа волiс и восьтыны керкасӧ и кор керкалы дас ар тырис, гажӧдiс мича сьыланкыыясӧн.
Уджалысьяс, экскурсияяс кындзи, ворсӧныс театрӧн, нуӧдӧныс ордйысьӧмъяс да гажъяс. Коми керка сулалӧ Мыжыса школа дорын, сыйӧн тшӧкыда челядь локтӧныс музейӧ, кэн позе тӧдмооны выльтор, аддзыны дельнӧйтор синмӧн и вӧрзедлыны киӧн, ворсны коми ворсӧмъяс, качель вылын качайтшысны да чӧскыд чай шаньгаӧн юышны. Коми керкаын пыр чукартчӧныс йӧз гаж кольны, сёрнитышны, казьтышны важ олӧм да рӧдвуж. Ме думайта, мый татӧн Ямалса изьватаслӧн сьӧлӧм. Ыджыд пай татшӧм «лоӧмлы» пуктiсныс Изьватас керкаын уджалысьяс: Татьяна Васильевна Ануфриева да Наталья Ивановна Вокуева.
Аньяс шуӧныс, мый Изьватас керкаыс нылы – тайӧ ставыс! Ныа тан бусьтӧ олӧныс и переживайтӧныс, радутчӧныс и шогсьӧныс,гажӧдчӧныс и гажтӧмалӧныс, гӧститӧдыныс и кольӧдлӧныс.
Татьяна Васильевна рэдитчис, быдмис и школасӧ эштӧдiс Мыжыын. Бэрвы пырис велӧдчыны Хабаровск карӧ. «Водз, мед поступитны велӧдчыны, колiс мунны Салехардӧ экзаменъяс сдайтны. Локтiсныс сэтчӧ и Россия вылыс велӧдчанинъясысь комиссия. Мунi сэтчӧ, мед Тюменьӧ филолог вылӧ поступитны. Кор ме ставсӧ сдайтi и колис куш немеч кыы, менум комиссияысь ань вӧзйис пырӧдчыны институтӧ Хабаровскын немеч да английскӧй кыы велӧдысь вылӧ. Меша, кор ме сэсся сюра Хабаровскӧ и мунi велӧдчыны сэтчӧ. Воӧдчим сэтчӧ дыр – самолётӧн Тюменьӧ да вит лун поездӧн. Рӧд никутшӧм сэн из вӧ, медча матын вӧлiныс чӧт да вок Новосибирскын. Кор иг дэйдит Выль во кежӧ керкаӧдз вайӧдчыны, ветлi сэтчӧ либӧ ныыёрт дорӧ Комсомольск-на-Амуре карӧ. Ми зэй бура да гажаа велӧдчим, пыр ортсалiм ёрт ёртлы. Хабаровскыс миме лоис менум донаӧн, баракӧ зэй чужан местӧ вылӧ похож – ю бӧкын сулалӧ да», – казьтылӧ студенталӧм кад Татьяна Васильевна.
Велӧдчӧм бӧрын, 1983 воын, воис Мыжыӧ рэбитны школаын да нуӧдны английскӧй кыы, сэк токо на вощисныс велӧдны сыйӧ кыысӧ и сетiсныс нуӧдны витӧд класслы. Никутшӧм ортсӧг и весиг велӧдчан небӧг абу вӧлӧма, ставсӧ аслы колӧма думыштны. «Карим карточкаяс, таблицаяс да всякӧй стендъяс. Коомис велӧдчыны серпасооны, но челядь пыр радпырысь ортсасисныс. Менам зэй бур челядь и нылӧн аймамъясныс классын вӧлiсныс. Коркӧ ме «Пионерская правда» газетын аддзи Америкаын велӧдысьлысь адрессӧ и гижи сылы письме, сыа менум вочавидзис. Ми кучим гижсьыны английскӧй кылӧн нылӧн велӧдчысьяскӧд. Миян челядьяслы зэй вӧлi дельнӧй и ныа нӧшта на бурджыка английскӧй кыысӧ кучисныс велӧдны», – люмъялiгмоз шуӧ велӧдысь. 1992 воын воссис Ленинградын Полярнӧй академия и Татьяна Васильевнаӧс корис Розалия Ивановна Ильина сэтчӧ велӧдчыны да босьтны мӧд вылӧс тшупӧда образованньӧ. Миян ёрт шуӧ, мый сетӧма сӧглас, но вӧлi сьӧкыд велӧдчысьяссӧ кольны. Мунӧмась Анна Литваккӧд велӧдчыны и кык воӧн эштӧдӧмась. Велӧдчӧм бӧрын локтӧма, а школаӧ нин выль велӧдысь босьтӧмась. Коомис Салехардын кольчыны. Тамара Борисовна Лаптандер корӧма педколледжӧ немеч кыы велӧдысьӧн пырӧдчыны, Татьяна радпырысь кучема велӧдны студентъяссӧ. Рытъясӧн велӧдӧма некымын челядь Санаторно-лесной школаын французскӧй кылӧн сёрнитны и Обдорянкаын сьыыны дэйдитӧма. 2002 воын Мария Ёлтышева корӧма телевидение вылын изьватас кыы вылын программаяс карны: «Рытъясын волi Мария Ивановна дорӧ, мед сыа менӧ велӧдас гижны программаяссӧ. Менум лэсялiс петкӧдлыны коми йӧзсӧ и накӧд сёрнитны, пыр дума вылам усе, мый ныа топ рӧд менум ставыс. Менум сэк уна морт ортсалiс, менам олӧм туй вылын пыр сюрисныс бур велӧдысьяс и ортсасьысьяс». Сы жӧ воас гожӧмнас Татьяна Васильевна бӧр локтӧма ооны Мыжыӧ да бара пырӧдчӧма телевиденньӧ вылӧ.
«Ме лэддзи коми программа, сэсся кутшӧмкӧ сюжетъяс карим рочӧн да выльторъяс и нуӧдiм «Утро». Удж вӧлi уна, гажтӧмооны вӧлi никор. Ме лёка тӧдi изьватас кыысӧ и сыйӧн менум ортсалiс маме – ме рочӧн гижа, а сыа висьталас кудз комиӧн. Ми карим программаяс челядьяслы комиӧн, тайӧ вӧлi кокньыдджык, Наталья Ивановна школаын коми кыы нуӧдiс сэк и пыр ортсалiс челядьяскӧд. Миян сэк телевиденньӧ вылын зэй бур команда вӧлi. Мед сёрнитны и тӧдны кутшӧмкӧ кыы, колӧ пыр практика. Ме нин ӧнi никодкӧд ог сёрнит француз кылӧн и вунӧда вӧлян сыйӧ», – казьтылӧ радейтӧмӧн Татьяна Васильевна.
Анна Александровна Худалей Коми керкаысь 2008 воын мунi челядь быдтан отпускӧ и сэк корисныс рэбитны Татьяна Васильевнаӧс, сыа нин, во джын мысьти, корис Наталья Ивановнаӧс. Наталья Ивановна рэдитчис и быдмис ыджыд семьяын Восяховоын. Школа бӧрын пырӧма Салехардса педучилищеӧ, сэк медводз на восьтiсныс «Роч кыы да литература, чужан кыы» велӧдчан нырвизь. Натальяӧс миме босьтiсныс – бура школаын велӧдчӧма и изьватас кылӧн бура сёрнитӧ. «Велӧдчӧм бӧрын локтi Мыжыӧ рэбитны, корисныс Сыктывкарса институтӧ, мыля куш витъяс вылӧ ставсӧ эштӧдi, но менум жӧ никор вӧлi, менум колiс верессай-петны», – сералӧ Наталья Ивановна. Аркадий вересыскӧд тӧдмасьӧмась школаын сизимӧд классын на, ёртасьӧмась, а колледж эштӧдӧм бӧрын Аркадий Геннадьевич корӧма петны верессайӧ. Сыдз и олӧныс кызь вит во нин, быдтiсныс енбия Людмила ныыныссӧ. Людалӧн аслас семья, быдмӧ дзоля челядь, а дед-бабыс ортсалӧныс.
Наталья Ивановна пырӧдчис Мыжыса школаӧ коми кыы велӧдысьӧн и уна челядь велӧдiс мам кыы вылын сёрнитны дас куим вонас. Дзоньвидзалун серти коомис мунны школаысь. Во мысьти и Татьяна Васильевна корӧма Изьватас керкаӧ. «Ме сэк зэй лёка аддзи, вӧлi сьӧкыд рэбитны, но менам вӧлiныс ортсасьысьяс – нылӧ да вересӧ. Ныа компьютерын менум печатайтiсныс и ставсӧ, мый колiс ортсалiсныс. Вӧлян-вӧлян и кари 2008 вося ноябр тэлысьын ассьюм медводз выставка РУВД-лӧн гӧгрӧс пас кежӧ. Сы пӧрасянь и уджала тан», – юксе миян героиня. Наталья шуӧ, мый коми войтыр да кыы – тайӧ сылӧн олӧм. «Ме рэдитчи и быдми изьватас костын, весиг кор школаӧ мунi иг куж сёрнитны рочӧн. Бур, мый велӧдысьнум тӧдiс коми кыы и менӧ рочӧн сёрнитны велӧдiс. Садикӧ иг ветлы, керкаын вӧлi кодлы мекӧд пукооны, но школа водзын тӧдi, мый садик помалӧм челядьлы сетӧныс портфель. Мамелы шуи, мед менӧ сетiс садикас да кык-куим тэлысь ветлалi сэтчӧ, мед токо портфельсӧ менум сетасныс», – сералӧ Наталья ёрт.
Татьяна Васильевна да Наталья Ивановна шуӧныс, кор воӧмась рэбитны керкаас, вӧлӧма сьӧкыдкойд став выльторйыс, но мӧд бӧксянь кокни, мыля уна ортсасьысь вӧлӧма. Сиктсаяс быд гаж, петкӧдчӧмын вӧлiсныс медводз и бур советчикъясӧн. Водз зэй уна сарафанъяса ныыбаба волӧмась быд мероприятие вылӧ. «Быд во мунӧлӧныс миян дона ёртъяс модор югдӧ, тайӧ зэй жаль и лёк. Ми ныйӧ пыр казьтылам, пӧмнитам и аттьӧалам”, – шогсьӧныс аньяс.
ӧнiя кадӧ, кор миянтӧ ставнумӧс йӧртiсныс керкаясын Изьватас керкалы коомис ставсӧ нуӧдны ӧтуввезйын. «Ми нин нуӧдiм 21 онлайн-выставка таво. Коомис тӧдмасьны видеомонтажкӧд, велӧдчыны мичаа снимайтны да висьтасьны камера вылӧ. Тайӧ выльтор и менум вӧлi сьӧкыд эддзӧн карнысӧ. Пукалi 9 час асыысянь да 5 вит час мӧд асыылӧдз апрель вылын, ӧнi нин велалi да этшаджык кад колӧ та вылӧ менум. Тӧднин, ортсалiс вересӧ. Майса праздникъяс вылын миян керканум лоис телевиденньӧ студияӧн», – шуӧ Наталья Ивановна.
Татьяна Васильевна Наталья Васильевнакӧд менум радпырысь шуисныс уна гаж да рэбитаысь висьтъяс. Ныа ставсӧ карӧныс лоосянь да радейтӧмӧн, сыйӧн кор морт локтӧ Коми керкаӧ – оз мӧд мунны. «Олӧныс миян рэбитаын и сьӧкыд лунъяс, но кор йӧзыс миян дорысь дӧвӧлнӧйӧсь мунӧныс, став лёксӧ да шогсӧ вунӧдчан и гӧгӧрвоан, мый тэнад уджыд колӧ народлы», – юксе миянкӧд Наталья Ивановна.
Коми керкаӧ волӧныс йӧз быд Россияса регионысь да суйӧр сайысь. Европаысь локтысь войтыр пыр дивутчӧныс, медводз, мый сиктса музейын тэныд вермасныс нуӧдны экскурсия нёль кыы вылын – немеч, английскӧй, роч да коми, мӧд кӧ, мый дас сюрс морт вылӧ миян выйим асланум газет да телевиденньӧ. Изьватас керкалӧн выйим мир пасьтаын уна ёрт, унаӧн пыр кутӧныс связь Татьяна Васильевнакӧд.
«Быд выставка тайӧ тэнад юкӧн. Ог вермы шуны мый выйим мед радейтана либӧ абу радейтана, ныа ставыс менам сьӧлӧмын. Ме шуда морт, ме рэбита дельнӧй удж вылын, ме тӧдмӧда йӧзсӧ коми культуракӧд. Тайӧ менам стихия, ме кор вои татчӧ удж вылӧ, ме тшуки ас керкаӧ», – люмъялiгмоз шуӧ Наталья Ивановна.
Тайӧ Изьватас керкаса енбия аньяс и артисткаяс, и сценаристъяс, и дизайнеръяс, и велӧдысьяс, и гижысь-корсьысьяс, и нуӧдысьяс, и петкӧдлысьяс. Ныа ставсӧ карӧныс сьӧлӧмсянь и ыджыд радейтӧмӧн, а сэтшӧм видзӧдласӧн ставыс лоӧ бур делаясын. Ми кӧсъям, мед ставыс, мый тi кӧсъянныд – збыльмис!
Уна на мый сёрниысь коли абу гижӧма, а сичкӧ гижам на мӧдысь.
09 января 2021 года №1
