Айму доръян Ыджыд Тыш вежис уна олӧм. Варвара Егоровна Рочева да сылӧн ныыяс помлась нуӧдам сёрни

Менам дедӧ да бабе из сюрлыныс Айму доръян Ыджыд биас, но нылы и ны челядьлы уна сюри сьӧкыдыс сы воясас. Мамелӧн айыс Петр Федорович и мамыс Варвара Егоровна Рочевьяс (Вокуева) олӧмась Лорвож район Мыжы вӧлэсьтын. Дедӧ бырӧма 1932 воын. Бабе 37 арлыдӧн, вдӧваӧн колем бӧрын, сьӧкта кучема висьны. Куимнан нылыс – Наталья (23 ар), Дуся (19 ар) да Ириння (16 ар) война вошйыгас нин рэбитӧмась колхозын, токо мед дзоляыслы Парасялы, менам мамелы, вӧлӧма сэк 13 ар. Сылы коомысьӧма уна ортсасьны мамыслы керка гӧгӧрыс. Гожӧмнас, Ыджыд тыш эштӧм водзнырас, сыа рэбитӧма колхознича челядькӧд воспитательӧн. Ыджыд чойыс, Наталья Петровна Рочева, вӧлӧма ай туйӧ, 12 арсянь рэбитӧма да ортсалӧма мамыслы куимнан чойсӧ кыпӧдны кок вылӧ.

Лорвож районын 1941 во вылас ваыс вӧлӧма ыджыд. Сы помла Наталь тьӧтэ синвапыр медбӧрӧдз казьтылiс. Вистоолiс, мый моторьяс из вӧӧныс, пыжьясӧн сынӧмӧн ветлӧмась. Ки выланыс кыскалӧмась турун каран косаяссӧ, ытшкысьяслы асьныс пуктӧлӧмась чомсӧ. А асыынас бара гӧгӧр ваыс туӧма, став турун каран местэясыс ваӧн тырӧмась. Бара корсьӧмась выль вылысджык местӧяс. Бара ас выннаныс вылысаныс кыскалӧмась турун каран лессӧ. Мӧд лунас и сэтчӧдз ваыс воас. Сутса кисьтан зэрыс мусӧ гӧгӧр нясьтиӧ пӧртӧма. Сапогьяс сы пӧра абу вӧлӧмась. Куысь вурӧма чуркьяс да кыйӧма кузь чулкиясыс абу и эштылӧмась косьмыны. Сэсся коркӧ пырӧмась протохаас, джуджыд креж вылас выль конюшня да сэтчӧ вӧлись кольчасныс.

Зэр – не зэр, ва – не ва, а турунсӧ карны колӧ. Гыркӧдз ваын чарлаӧн турунсӧ ытшкӧмась, чукартасныс этлаӧ, а косьтыны быд пэра никытӧн абу петӧма. Сыйӧн, мед скӧтсӧ мӧсьяссӧ, баляяссӧ, вӧӧяссӧ абу кольны тшыгӧн, вошйӧмась пача карны. Сьӧкыд нӧбъяссӧн кыскалӧмась вылысаныс пыжас, протохасьыс петкӧдасныс да вӧлись сынӧмӧн Обсӧ вуджасныс Мыжыӧдз.

Вӧлэсьтас сэк скӧтыс уна вӧлӧма. Бабе, мед кыпӧдны нёльнан ныысӧ, бара жӧ видзӧма мӧс, кукань, вӧӧ да баляяс. И сiдз вӧлi быд семьяын. Да нӧшта на колхоз скӧтыс. Турунсӧ колӧма карны уна. А сэк вед Мыжыас кольӧмась куш бабарӧд, тарикъяс да челядь.

Ваыс кор ямема, став туруныс вӧлӧма нястиӧн тырӧма. Кудз тьӧтӧ казьтылiс, сы лёк турунсьыс и скӧтыс кучема усьны. Тушаяссӧ сэсся ыджыд ямаӧ ноолӧмась.

Пока мӧсьяс вӧлӧмась, сэк йӧзыс тшыг зэй абу тӧдлӧма. Улльё, картапель, колхоз пано сетӧма, мыйкӧ, мыйсӧ позема вежны чери вылӧ. А сэсся и сьӧкыд лоӧма. Водзӧ война воясас ставыслы, код олiс тылын вӧлӧма сьӧкыд. Рэбитӧмась лун и вой, виччемась, мый эштас тышыс, воас Ыджыд Вермӧм лун да бур олӧм водзӧ ло. Абу тӧдӧмась сэк, мый войнаыс эштас да усьӧма хэзяйствосӧ кыпӧдны нӧшта оз кокни ло.

Вӧлэсьстысь том войтыр эштылӧмась на ветлыны и вечоркаяс вылӧ. Токо ыджыджык Наталья ныысӧ мамыс абу лэдзлӧма, пыр колӧма керкаас ортсасьны. Сiдз сыа и колема этнас, семьятӧг, велэдчытӧг, колi пыр мамыслы ортсооны чойяссӧ велӧдны.

Кор, бабе быри, сыа нин война бӧрас 1957 во вылын, тьӧтӧ воӧма ооны Салехардӧ, меддзоля чойыс дорӧ. Сiдз Варе бабе тшӧктӧма. Мӧд кык чойыс олӧмась медводзын Лорвож район Казым-Мыс сиктын, сэсся Горкаын. Дзоляджык чойясыс быриныс водз – 1982, 1993 и 1998 воясын висемысь. Верессаӧ тьӧтӧ мунi дӧвеч сайӧ олыштӧмаӧн нин. Велэдчытӧм вӧлi да пыр лыдзис, мый став висемыс сылэн сьӧкыд рӧбетаысь, лёк висемысь кыкысь вундылiсныс (операция карлiсныс). Наталья Петровна модор югдӧ мунi 2005 воын, лыдзысис «труженица тылаӧн». Тӧдсаяс казьтылӧныс сыйӧ куш бур кылӧн, быдӧнлы пыр отсалiс, и медчасӧ миян, видзис миянтӧ ас челядь туйӧ, маме вед бара жӧ водз этнас коли. Кык чой сiдз и быдтiсныс миянтӧ – войвыы челядьсӧ, бурӧн да абу скӧрӧн, олӧм радейтысьясӧн.

Гижис Татьяна Гостюхина.
Вуджӧдiс Мария Ёлтышева.