(Ханты моньщ)

(оӆаң шупӆ 5-мет лопасн ӆуңтаӆн)

– Муй щирн ӆув ёхи йиӆ, – кутоп ай эвиеӆ юкана ёхӆы тон-тон ими нюхмас, – хун хуӆом эви щирн иса ямсыева ата йиты вуш унты нёхас аканян-вой аканян хорасаңа аканьӆатыя питщаӆат? Муң хощаева нын эвеңаӆан ӆэты-иньщты верытӆаңан, ил ат оӆӆаңан па хаӆэвт хатаӆ кутопн ма ӆыеӆ иса опеӆсакңан ищипа нын хощаена айӆтыева туӆӆам.

Аңкеңан-ащеңан ищи оша ант па паитсат, хой пиллн кутоп эвелл эсаллтсат.

Ин тон-тон имен шеңк сора ёхи мааӆ па эвилэңкие, ёш патаӆа таканшак катӆасман, патан туӆӆы. Ӆув уӆтыя хотэӆ еӆпия хоӆна ант па ванамасат, хоты эномты суматъюх нуван ворщак щищкие ямсыева шияӆасңан, мата тохӆаңвоиеӆӆый ещаӆтэӆ такан увтыя керӆас па хатнэху ясаңан щиты щи нюхмас:

– Кат кут щев-щев, кат кут щев-щев, кат кут щев-щев! Тамхатӆмантыя юшен нови, хаӆэвт юшен – патлам!

– Хэй, имем-ими, муй вер ураңан ин ворщакен шеңк такан муңева ӆуйӆ? – щиты кутоп эвилэңкие тон-тон имел иньщмасӆы.

– Я-а-а, наң, эвие, ӆувеӆ аӆ па хуӆанта! Ӆув аӆ моӆты щиты руватӆ, наңӆув пеӆайӆал па ванта!

Еша уӆӆы ӆын тон-тон имеӆ хота ёхатсаңан, ёхи ӆоңсаңан. Ин эви тыеӆ вантаӆыиӆ, тохеӆ вантаӆыиӆ па иса нэмоӆты няврэмаң ший антом. «А хой пиӆн ма ин аканьӆатыя питӆом?» – щиты туп ай эвие нумаӆмас па норы оӆаң пеӆа аңкармас, хоты машьяйн омсом ики шияӆас.

Ин ики охаӆ нох аӆомтсаӆы па иимеӆ иньщмасӆы:

– Я-а-а, хоты, ими, тусэн?

– Тусэм, щи тусэм, ма хоты, муй щирн ант туӆэм!

– Щи щирн наң охсохаң сэвңаӆаӆ эӆты таканшак ӆувеӆ катӆы-сары, ма па ямашак хатьщаӆэм!

Щи ясаңӆаӆ пиӆн ин ики норы оӆңаӆ эӆты хотхар кутпаӆа иӆ хатомас па и пуш туп эвилэңкие охпат эӆты щих хатьщасӆы.

Щитэӆн тон-тонңан китомтак, няврэм ёшңаӆаӆа-курңаӆаӆа шеңк такан катӆасман, ӆувеӆ ёхи ӆэтыя питщасңан. Вурки манас – щи вураӆ ин аратэӆн ёхи иньщсаӆңан, нёхи-ки тайс – щи нёхеӆ таӆаңтэӆн пасты пеңкатн хоӆыева портсаӆңан, таӆтэӆн ӆоват-ки хащсат – щи ӆовӆаӆ ищиты нох шепсаӆңан па аратэӆн нох щиписаңан!

Ямсыева иньщман-лӆэвман юпийн, тон-тон икен па щи кутоп эвиеӆӆовкар хотхараӆ эӆты алэмасӆы, ким тусӆы па паварт хотаӆӆоңӆаӆа нох юватсаӆы.

Щаӆта ин тон-тон имеңан-икеңан щутщатыя ӆэщатысңан. Ӆын китомтак норыя оӆсаңан па щи мортаӆа такан ил воёмтсайңан, хоты ант моштасңан, муй щирн ата йис па еша уӆӆы яӆоп хатӆа питас. Туп кимет хатӆ кутопн тон-тонңан нох верӆаӆңан, норыя омасӆаңан, ин иикеӆ имеӆа па щи ястаӆыйӆ:

– Наңӆуӆан щи хантэт хоща яңхӆан па мет ай эвеӆ па вохӆэн. Мин па ӆуӆан ӆувеӆ тамащ хошом тови хатӆые соханты кеман ёхи ӆавематыя верытсоман.

Ин ими матты-ки араш йиңкие иньщемас, щи хорпия ӆув ӆыпелн яма йис, хоты ӆув ищи куромн ӆуматӆыйс, актащас, паварт хотаӆ эӆты сора ким этас. Щаӆта такан потом тови кер ӆоньщ эӆты Ай Ас питара еӆӆы пеӆа щи нёхӆас.

Хув муй ван кут тон-тон имен манас па еша уӆӆы хуӆ веӆпасӆаты хоятат ай паварт хотэӆ хоща щи ёхтас.

Щиканща хот ӆыпия ӆоңемаӆ, хоятат пиӆн вуща вераӆ па щиты потартаӆ:

– Ешак хатӆые! Муң эвеңаӆав щикем яма ёнтӆат, етмунты иса хатӆые кутоп вушаӆ эӆты па ата ёхатты унты ӆый хоӆыева шеңк хорасаңа нёхас аканянвой аканян аканьӆасат! Тамхатӆ ищиты, туп хатӆыев оӆаң сэм вураӆпелки пун – шсаӆы, ин эвилэңкиӆав па щи ёнттыя питщасат. Щикем хорасаңа па яма ӆый ияха аканьӆаӆат, хоӆна умащ ванттыя! Нын кат ай эвеңаӆана муң эвиевпиӆн шеңк ям, па ӆын манэма партсаңан мет ай опиеӆ ищиты ӆый хощаеӆа вохтыя,ӆый ӆуӆан няӆ эвилэңкие щирн ияха ёнтсаңан.Ат ёхтас ӆуӆан муң хощаева, муй щирн ӆув иса утща хорасаӆн ёӆан омастыя питаӆ!

Ант ӆаңхасат аңкеңан-ащеңан ӆый няврэмеӆ ямсыева ант уитты нэңаӆ пиӆн уӆты хотэӆ эӆты еӆӆы эсаӆтыя па щи вер ураңан эвеӆ иньщмасэӆ:

– Наң, эвие, каш-ки тайӆан, ӆаңхаӆайн-ки, наң опеңаӆан па па эвие пиӆн ёнттыя, яңха-са там нэңен пиӆн па етна пелакн ёхӆы пеӆа юва!

– Муй щирн ӆув ёхи йиӆ, – мет ай эвиеӆ юкана ёхӆы тон-тон ими нюх-мас, – хун няӆ эви щирн иса ямсыева ата йиты вуш унты нёхас аканян-вой аканян хорасаңа аканьӆатыя питщаӆат? Муң хощаева нын эвеңаӆан ӆэты-иньщты верытӆаңан, ил ат оӆӆаңан па хаӆэвт хатаӆ кутопн ма ӆыеӆ иса опеӆсакңан ищипа нын хощаена айӆтыева туӆӆам.

Аңкеңан-ащеңан ищипа ямсыева оша ант па версаңан, ант паитсаңан, хой пилн, етмунты иты, метай эвиел па та хая мантыя эсалтсаңан.

Ин тон-тон имен шеңк сора ёхи манаӆ па эвилэңкие, ёш патаӆа таканшак катӆасман, патан туӆӆы. Ӆув уӆтыя хотэӆ еӆпия хоӆна ант па ванамасат, хоты эномты суматъюх нуван ворщак щищкие ямсыева шияӆасңан, мата тохӆаң воиеӆӆый ещаӆтэӆ такан увтыя керӆас па хатнэху ясаңан щиты щи нюхмас:

– Кат кут щев-щев, кат кут щев-щев, кат кут щев-щев! Тамхатӆ мантыя юшен нови, хаӆэвт юшен – патлам!

– Хэй, имем-ими, муй вер ураңан ин ворщакен шеңк такан муңева ӆуйӆ? – щиты мет ай эвилэңкие тон-тон имел иньщмасӆы.

– Я-а-а, наң, эвие, ӆувеӆ аӆ па хуӆанта! Ӆув ал моӆты щиты руватӆ, наңӆув пеӆайӆ аӆ па ванта!

Имоӆтыйн ай эвилэңкие, ворщакен ясңат хуӆман, щикем ун паӆтапан щи ёхатса. Щиканща паӆтамом вераӆ ураңан ӆув сэмңаӆаӆ вуша питом тон-тон имен хот ӆоңӆа аңкармаӆ па щата туп опеңаӆаӆӆовкарат шияӆаӆ. Щитаӆн муйарат юр муй щом тайс, тон-тон имен ёшпат эӆты ӆув ёшаӆсора-сора нох нярэ-масӆы па ёхӆы пеӆа такан хухаӆмас.

Хув муй ван кут щи ай эвилэңкие хухӆас па еша уӆӆы аңкеӆ-ащеӆ хоща ёхтас па туп щиты ӆыеӆа ястаӆыйӆ:

– Нын, таңха, щи ураңан ма опеңаӆам яма ант уитты нэңана масӆан, патан ант уитты хатнэху пиӆн па тахая мантыя эсаӆтсаңан, ӆуӆан ӆын китомтак па ёхи ӆэсайңан. Ин тупӆын ӆовкарңаӆаӆ щи имен хот ӆоңаӆн ияха оӆӆаңан, руваң хатаӆн яма нох сораӆӆайңан, так вот руван арпелак эӆты поӆӆайңан!

Щиканща щи! Па муй вертыя рахаӆ? Ин эвет ащеӆ ики иса Ай Ас пуңаӆн омсом куртыет эӆты ямкем ар ху ёхат ияха актас. Щаӆта ияха актащом хантэт аратэӆн тон-тон имеңан-икеңан хотэӆ хоща щи ёхатсат.

Ху ёхат ямсыева арпелак эӆты ӆый хотэӆ вантсэӆ, артаӆасэӆ па оша версэӆ, хоты тон-тонңан такан ил воёмтсайңан. Щитэӆн ӆый хотэӆ ар таха эӆты яма ӆап тухартсэӆ, ай эвеңан ӆовкарңан хот ӆоңаӆ эӆты нох вусэӆ, ил эсаӆтсэӆ па мува щи лоттасэӆ.

Щи вер юпийн хоятат сором тутъюх ар тахайт эӆты тэӆыева тусат, тон-тон имеңан-икеңан хотэӆ няӆ хот щуңӆаӆ эӆты нох вущитсэӆ.

Щиты тон-тон имеңан-икеңан эӆӆаӆ муйӆаӆ китомтак тутан щи ӆэсайт па ёссайт. Туп ӆын щорэма ювом ӆыӆңаӆаӆ щохаӆ вусэӆ хуват турмева пурӆаты вутьщимеӆ.

Туром Ащийн вана иса ант па эсаӆтсайңан. Щи вер ураңан тамхатӆунтыӆын щорэма ювом ӆыӆңаӆаӆ нови туром иӆпийн ликомты кат веншпи хоятат ӆыпия ӆоңлат па щата еӆӆы уӆӆат-хоӆӆат.

Мосаң, щимащ вер ураңан йисаң-нуптаң хантэт ин тамхатӆ кат веншпи ёхат муй нэңат эӆты тамиты щи ястаӆыӆат: «Щит тон-тон имеңан-икеңан ӆыйӆы-пиӆаӆн уӆопса щирӆаӆ еӆӆы ӆэщатсат!»

Тон-тон – по народному ханты, людоед, принявший человеческий облик или просто людоед-оборотень. В данном случае, «тон-тон» – название сказочного персонажа. (Ханты щирн, щит хоят хораса версащом моми).

Ханты лопас ӆэсятас Иван Сандрин.
Хорт масат Вениамини Горяев.