Мосаӆ ястатыя, хоты хус моӆтас таӆ сыс округев арсыр ай куртат муй уншак вошат па сыр-сыр Россия хон пелак хуватн яңхты кутатн ям ар хатнэху пиӆн уйтантыӆув, потрэмаӆув, хорасаң па тус айкеӆат оша верӆув. Щимащ ям па тус айкеӆ Варьёган куртаң кутоп ашкулайн Нижневартовской районан интернат хоща няврэмат пиӆн хольмаң моӆтас таӆ сыс рупитты нэ Маргарита Павловна Куклина (Айваседа) эӆты ямсыева ма нох щи ханшсэм.

Ашкула музей хот йис пормасат

Мет оӆаңан ястаӆом, хоты ӆув ӆыпат хойты тыӆащ 14-мет хатаӆн 1966-мет таӆн Варьёган куртан Сорханӆ (ёхи хащом порайн – Нижневартовской) район хоща сэма питас. Ащеӆ – Павел Янчевич Айваседа, ёрн ики, аңкеӆ – Татьяна Степановна Сардакова, ханты ими. Ӆый хотэӆн Рита мет ун эвия ус. Щаӆта ӆый семьяеӆ хоща па аратэӆн вет няврэм энмас: Маргарита, Аркадий, Маина, Инна па Наталья. Юхат уӆопса хуватн кат кутоп опеңаӆаӆ сорма питсаңан.

Тамхатӆ Маргарита иса Варьёган куртаӆн хоттэӆ ёхӆаӆ пиӆн уӆ, Аркадий па ӆув семьяйӆ пиӆн Тарко-Сале воша касӆас, мет айшак Наталья апщеӆ Ларьяк вошеӆн Нижневартовской районан ӆув уӆтыхоӆты щирӆаӆ ямсыева ӆэщатас.

Ма ар пуш Маргарита Павловна, Варьёган курта ёхтыӆытэман, уйтантыӆэм па потрэматы кум иса ант па тайсомн. Имоӆтыйн куртаң кутоп ашкола хотн ияха уйтантсоман, хота уӆты хуватн рупитӆ, па айкеӆ вуты щирн иньщассэм:

Ханты ясңев еӆӆы туты ураңна –
еӆӆы утаӆтыты мосаӆ!
Хуӆам таӆ хащамн, 2019 таӆн, Нижневартовский государственный университетан яӆап образовательный программа магистратуры этмаӆ – педагогическое образование, профиль «Хантыйская филология». Ханты ясаң щит Ямал па Ёмвош муватн меет ямашк уйтты ясаң, сишн мосаӆ ӆувеӆ торӆы уйтты па еӆӆы туты. Тампуш па Нижневартовск вошн ӆаваӆты пиӆаят хой ӆытӆ ханты ясаң еӆӆы туты. Утаӆтыяты!

– Маргарита Павловна, наң ай пора таӆӆан эӆты, хоты ашкулайн утаӆтатыя щирӆан мантсат, манэма матты айкеӆат айӆтыева там кутатн еша потарта?

– Муң сэма питмев вушат эӆты там Варьёган куртэвн щи уӆӆув па рупитӆув. Яма нумӆэм, хоты катра ай няврэмат хатӆ сыс ӆаваӆты хота яңхсув. Ванта, щи йисн садик хотэв Аган рува оӆаңн нумн омсас. Кашаң хатӆ аңкевн муй ащевн щий тутлисаюв. Ин умащ щимащ вер муңева нумаӆматыя. Юхат па, ванта, иса Новоаганск вош кутоп ашколайн утаӆтатыя питьщасом. Кашаң яӆоп ӆапат питты кемн аӆаңсахат вуш эӆты автобус муң Варьёган куртэва яңхас, няврэмат ашкулая актас па Новоаганская тус. Щи вошн муң вет хатӆ сыс утаӆтасув па интернат хотн усув. Щаӆта щи ӆапат сохантыя кемн, талаң кат щутщаты хатаӆңан ёхатты порайн, яӆпа ищи машинаевн ёхи тутӆисаюв. Инпа ма ястатыя вутщиӆом, хоты иса 1939-мит таӆ вуш эӆты муң Варьёган куртэвн ашкула хот ищиты пуншман ус. Мет оӆаңан, ванта, хуӆмит классат вушат унты няврэмат утаӆтасайт па еша уӆӆы няӆмет классаң ашкула верса. Юхат ӆапатмет классаң ашкула хот яӆпа омасса, хота ай ёхӆав туп 1969-мет тал вуш унты утаӆтатыя верытсат. Щаӆта па ӆув иса ӆап тухарса.

Шоши мир ху ёх аканят

– Аӆпа, щи порайн Новоаганск вош хоща уншак кутоп ашкула хот омасса?

– Муң куртаң ашкулаев лап тухром еӆпийн шеңк ар хатнэху сейсмпартия тахая рупиттыя ёхтас. Ӆый арпелак эӆты Новоаганск вошеӆа ияха акта щсат, мувев иӆпийн нефть па газ районэв хоща канштыя питьщасат. Щиканща мет оӆаңн рущат, нум мув рущат, сыр-сыр хатанят муй башкират па па мир ёхат иса хоӆыева муң рут мувева ёхатсат. Щи пораятн, ванта, Советской лащ па район образования тахайн рупитты кущайт номас версат па Новоаганск вош хоща яӆоп па ӆащкам кутоп ашула-интернат хот омассат. Щи ураңн куртэвн ашкулаев ӆап тухарса па муң ищи вошн еӆӆы утаӆтысув. Щиты Новоаганск вошаң ашкуӆа ма 1984-мет таӆн етшоптасом.

– Маргарита Павловна, мата тахайн, муйсыр рупатая еӆӆы утаӆтатыя питсан?

– Ма Ёмвош педучилищайн кат таӆ сыс «учитель начальных классов» щирн мет оӆаңн утаӆтысом. Туп-туп щи тахайн утаӆтаты вер сохноптасэм, диплом нэпек ёша паитсэм, хоты еӆӆы овас мират факультета А.И. Герцен ики нэмпи институтэва, мата ут Лениңрад вошн уӆ, экзаменат масом. Тохи питмем вер юпийн, ёхи щутщатыя яңхсом. Щаӆта уйтӆор тыӆащ соханты порайн 1986-мет таӆн Тюмень вош тохӆаң хопат ӆатты тахайн Таня Сарычева па Марина Хатанева пиӆн ияха уйтантсув. Щи эвет, ма итэма, увас мир факультет хоща еӆӆы утаӆтатыя номас версат. Щиканща муң, хуӆом хоят, Лениңрад воша тохӆаң хопн мансув, еша уӆӆы Проспект Стачек 30 нэмпи общежитие хотэва щи ёхатсув. Щитэмн еӆӆы утаӆтатыя питсом па кашаң верые туса ӆэщатсом. 1991-мет таӆ вуш эӆты муң Советской Союз хон пелак мувевн сыр-сыр яӆоп верат тыйсат. Щи порайн А.И. Герцен институт Российской педагогической университет нэмн юкантса. Ма утаӆтаты верэм сохноптасэм па направление щирн Нижневартовской районэма китсаём. Щитэмн образования тахаем эӆты Излучинск вош ашкола хота ёхатсом. Уйтӆор тыӆащ ёхи хащом хатӆатн туп ӆапат хатӆ сыс ма щата усом па рупитсом. Щаӆта па Москва хон вошев хоща путч нэмпи вер манас. Ёӆн па, Варьёган куртэвн, ма аңкем муш эӆты сорма питас. Щи хатӆатн, ванта, Излучинск вош ашкулайн рупиттыя верэм хайсэм па ёхи ёхатсом. Наталья апщем щи порайн туп 10-мет класс хоща утаӆтатыя питас. Щиканща Варьёган куртаң кутоп ашкулаемн рупата мощатсом. Щий ма пионервожатой нэ щирн рупиттыя вусаём. Па щи вушем эӆты рут куртаң ашкулайн иса уӆӆом па рупитӆом.

Аган мув ханты нэңат таём ӆуматты сохат

– Муй арат таӆ сыс наң пионервожатой нэ щирн Варьёган ашкулайн усан?

– Ма туп и таӆ сыс щата усом па юхат мет оӆаң класса ёхтом няврэмат пиӆн институтн утаӆтымем щирн рупатайн масаём. Кат таӆ ӆый пиӆэӆн рупитсом па хоттэӆ ёхаңа йисом. Щаӆта па ай эвем пиӆн ёлн омассум. Щи вер юпийн ашкулаевн уӆты интернат хотн хатӆ сыс няврэм ӆаваӆты нэңа ма понтсаём. Ин щи тахайн аратэӆн хольмаң моӆтас тал уӆӆом, ханты па ёрн мир похат па эвет пиӆн рупитӆом. Ван хатӆоп тылащ 2001-мет таӆн ма рупата верӆам туса аттестация щиратн кущаятн вантсайт па артаӆасайт. Щи вер онтасн «высшей категория» тахайн няврэмат хатӆ сыс ӆаваӆты нэ щирн там кутуп ашкуӆаемн юкантсаём. Тамхатӆ муң интернат хотэвн аратэӆн иса 24 пох па эви уӆ. Ӆый аңкиӆаӆ-ащиӆаӆ инпа хоӆыева вутн омасты рут мувӆаӆн юкан вуӆыӆаӆ пиӆн воӆкемаӆат па хуӆ-вой веӆпасӆаӆат.

– Маргарита Павловна, муй щирн там йисн интернат хоща няврэмат уӆӆат?

– Тата уӆты похат па эвет хатӆ сыс вет пуш ӆапатӆайт. Утаӆтаты вер тумпийн ӆый иса нэмоӆты вертыя ант эсаӆӆайт. Катра пораятн, интернатн уӆман, муң хотхарат лёхитсув, ӆэтот каварты тахайн арсыр вератн нётсув, щаӆта па камн лоньщ хирсув, тутъюх халытсув, йиңк тутӆисув. Инпа па щирн интернатэвн няврэмат энмаӆӆайт. Мосӆ ястатыя, хоты ёхи хащум таӆатн ковид муш верат онтасн нэмоӆты ванӆтупсы муй уйтантопсы похат па эвет пиӆн ант ӆэщатӆув. Ма ашкулаяң йис пормасат тайты хот кущая уӆӆом. Щи ураңн ай ёхӆама ма там музейн сыр-сыр ванӆтопсайт верӆом па айкеӆат туӆом, муй щирн щимащ пормасат муң шоши мир хоятӆавн тайсайт. Щаӆта мата отӆаӆ онтасн хуӆ па вой веӆпасӆасат па ӆый юканэӆа тайты вуӆыӆаӆ ӆаваӆсат.

– Маргарита Павловна, муй наң рупатаен эӆты муңева ястатыя верытӆан?

– Ма щирэмн, шеңк умащ па хоятата мосты рупата тата тайӆом. Ванта, муй щирн муң тамхатӆ няврэмат энмаӆӆув па ӆый пиӆэӆн рупитӆув, щиты еӆӆы там похат па эвет уӆтыхоӆты щирӆаӆ ӆэщаттыя питӆат.

Владимир Енов потремияс.