Охшам – щит мет мосты ӆуматты сох ханты нэңат ураңан

Ӆув иса щи йис порайт вуш эӆты па ин тамхатӆ унты еӆӆы уӆ. Яма нумӆэм, хоты аңкаңкем ащем муй па веңӆаӆ эӆты щимащ охшамаӆ онтасн кашаң уйтантопса кемн емаӆман уӆопсайӆ хуватн ус. Там йисэвн, ванта, щи хорасоп вер айнайн иса таӆаңтэӆн хоятатн ёрэматыя питьщаса. Ханты щират, уӆты-хоӆты верат па муң рут ясңев ин тамхатӆ вушат эӆты па еӆӆы ищиты айӆтыева ёхи хащаӆ.

Щи вер ураңан тамхатӆ ма ханты нэ охшамат тайты верат эӆты нэман айкеӆ ханштыя вутщиӆом. Суматвошн уӆты, кандидат культурологии нэм тайты па фольклорной архив таха куща нэ Любовь Кашлатова тамиты ханты охшамат тайты верат эӆты ханшаӆ, хоты «ёхи хащом таӆатн арсыр охшам уӆ па тухаӆ щимащ ӆуматты сохат ӆапкайн ӆуттыя рахаӆ, кимет отат ёӆан иметн ёнтӆайт. Щи верат тумпийн, кашаң хатӆ сыс нох ӆуматӆытыя па емаңхатӆатн тайты охшамат па ӆэщатӆайт. Щаӆта арсыр поры верты порайн ищи емаң охшамат кашаң нэңат нох ӆуматтыя верытӆайт».

Охшам – щит щимащ пос муңева еӆӆы ванӆтатыя верытӆ, хоты там муй тум нэңев хоятаңа йис. Ванта, уртащты порайн ики нэман ӆув туты нэңаӆа ун росэң охшам охаӆа понаӆтаӆ. Щи мойӆом сохаӆ онтасн еӆӆы мень нэ акиӆаӆ эӆты кашаң пуш емаӆтыя верытӆ. Хун па унашак ювом ху хоятат хот ӆыпия ёхи ӆоңӆат, мень нэңат ӆув эӆтаеӆ росэң охшамӆаӆн емаӆтыя щи вуянӆат. Щимащ вер ураңан ху ёх кушкепа ӆув пиӆэӆн сыр-сыр верат эӆты потартӆат па туп потропсайӆаӆ верты пораеӆн щи нэңӆаӆ омасты па ӆойты тахайт пеӆа иса ант па вантӆат.

Ищиты вең ёхӆаӆ пиӆн ияха уйтантыйӆтэӆ кемн унтопат ищи куромн мохты емаӆтыя питӆат. Ванта, ханты щирн, вең ху унтпаӆ ими венш хорасӆ и пуша ямсыева ванттыя ант па верытӆ. Щимащ верат онтасн вең икет унтпаӆ пиӆн аӆ щиты, туп хув тахайн уӆман, потрэматы щир тайӆат. Емаӆты – щит, катра щирн, ванта, «емаң вер». Щи ураңан хантэт кашаң щи хорасоп вер емаңа ӆуңатсат па уӆопсаеӆ хуватн туңа-щира версат. Тухаӆ пораятн хотаң мень нэ туты вер ураңан аңкеңан-ащеңан нэман уна ювом похаӆ па тамиты щи китомтак иньщассаңан: «Наң па, айе, хун муң уӆты хотэва охшамаң отые тутыя верытӆан?» Охшамаң отые – щит, ванта, ун росэң охша ман понаӆтом мень нэ. Имоӆтыйн па ӆув похеӆ щи меньӆ ёхи ванӆтом пораяӆн мет оӆаңан нэмоӆты вер мень нэңаӆа вертыя иса ант па эсаӆӆат. Юхат, ванта-сары, ӆув хотэӆа ӆоңом мень нэ веӆьщи сыр-сыр ёш рупатайт вертыя питьщаӆ. Щи вер ураңан йис хантэт нэман щиты ястаӆысат: «Наң муй, яӆоп мень нэ, аӆ щиты ёшңаӆан ияха понман, таӆаң хатӆ сыс омасты?».

Ин мосӆ иса тамиты еӆӆы потартыя, хоты охшам онтасн сыр-сыр порыӆытыя верат туңа-щира муй шеңк хорасаңа хантэт йис порайт вуш эӆты ӆэщатсат.

Ин икен (пупи) якты хотат верты порайн ханты нэңат ищи ӆоңаӆтоп арат муй па якты щират ванӆтатыя верытӆат. Туп арытыя муй яктыя кемн ӆув иса таӆаңтэӆн ун росэң охшаман ӆыеӆ ӆап понӆэӆ, ӆуӆан ёхи ӆоңаӆтом пупи икийн ант па моштасайт па оша аӆ паитсайт.

Тата мосванан ай тахаят потты тылащн 15-мет хатӆ вуш эӆты па 17-мет хатӆаӆ вуш унты Суматвошаң шоши мират верантты хотн «Хошом хот» нэмпи таха ус, хота ханты па охаль мирңан охшамат нэңат ёнтсат. Щимащ вер ураңан Зоя Захаровна Сидорова щий ёхтыӆыём вошаң имета айкеӆ тус па потартас, муй щирн росэң охшам ёнттыя рахӆ.

Мет оӆаңан нэңат ун щашкан лопсат ваньщсат. Юхдатшак иса ёшн ай па тус ёӆн ёнтастыя питьщасат. Мосӆ ястатыя, муй щирн яма ёнтасты нэңат Лидия Артанзеева, Любовь Кашлатова муй Зоя Сидорова ямсыева вантсат па ищиты артаӆасат, хоты Суматвош нэңат айӆтыева нэ охшамат яма ёнттыя утаӆтасат, муйарат номас ӆув ин щимащ яӆоп сохӆаӆ ёнтасты щирата маӆат. Щи охшам ямсыева ёнтмеӆ юпийн хоӆыева росыйн ӆувеӆ вертыя питьщасат. Имоӆтыйн кашаң верантты нэ рупатайӆаӆ сохноптасӆы па ёнтом охшамаӆ етшоптасӆы.

Мет ёхи хащом кутн Зоя Захаровна Сидорова верантты нэңата тамиты ястас:

«Ма айтэӆн ант па вантыӆысом, муй щирн аңкем ими катра ханты ӆуматты сыр-сыр сохат муй охшамат ёӆн ёнтас. Ванта-сар, Полнавт куртаң ашкулайн усом па утаӆтысом. Щимащ вер ураңан арсыр мастер-классат маном порайн артаӆасом муй оша версом, хоты хантэт муй охаль мирңан нох ӆумтыӆытыя сохат туңа-щира ёнтӆайт. Ин тамхатӆ ма росэңаң охшамат туса ёнттыя ар нэңат утаӆтасом. Ма щирэмн, ӆув ёнтом охшамӆаӆ аратэӆн шеңк хорасаңа тамхатӆ щи тыйсат, еӆӆды па ищиты сыр-сыр ӆуматты сохат ёнттыя питӆув».

Владимир Енов нох ханшсалы па ӆэщатсаӆӆы.