Важсянь Ямалын Лорвож район Мыжы олысьяслы зэй тӧдсаэн и донаэн вӧлі крестыс, код сулаліс вӧлэсь шӧрас, воддя вичко весьтас. Тайэ мӧгыласэ йӧз пыр видзис, быдэн ветліс сэтчэ. Пионерьяс ноолісныс дзоридз, олыштӧмаяс вося праздникьясэ волылісныс. Ставыс тӧдісныс, мый сэн дзебема 1921 во вылын Александр Петрович Филиппов, йӧз костын шуисныс Сидко Элисанэн. Тайӧ сьӧкыд шог восэ пыр сьӧлӧманыс видисныс Мыжыса олысь.

Сидко чукарыс вӧліныс ыджыд туша, топыд, мича йӧзэн. Зэй вӧлэмаӧсь киподтуяэн. 19 нэм йылас на Сидор дедныс карлӧма вӧлэсь шӧрас уна ӧшыня ыджыд керка. Олісныс ас вынэн, кудз и тав вӧлэсьса изьватасыс, ыджыд хэзяйствеэн, видисныс скэт.

Политическей вежласемьясыс, код муніныс Россия шӧрас, ыджыд му вылын, сёрджык воисныс и Войвылас.

Обдорскас сэк воссис районса комитет РКП(б). Уна талас дорас нин вӧліныс и политическей ссыльнэйыс.

Неыджыд Мыжы вӧлэсь Лорвожса район шӧринас олісныс, медчасэ, сы пӧраас куш изьватас йӧз. Красноармееч чукарыс казялэмась, мый локтіныс, кудз сэк шуӧмась еджыдыс, и мӧдӧдчэмась Изсэ вуджны. Нылы уна ортсалӧмась и местнэй комсомолечыс. Кык додь пищальясэн колӧ кытчэге сайӧдны. Ставсэ орданыс босьны вынныс оз тырмы. Но кытчэ карны пищальяссэ? Ны костын вӧлӧма Сидко Элисан, сыа и босьтас ас вылас сыйэ лессэ, да сайэдас ас амбар пос улас. Гӧгӧр волес паськедасныс да мый сюрэ шыблаласныс, радьгедасныс.

Ачыс же Элисан йӧз чукарыскед оз мун, ай-мамыс нин пӧрысесь да и гӧтырыслы на колэ лоозьыны матыс луньясас.

Красноармеечьяс мунэм бӧрын вӧлӧсьтыс чӧлалі. Ставыс ва чеччисныс керкаясаныс. Недыр мысьті воисныс вӧӧла додьдяяс.

Ас вӧлӧсьса морт воӧм йӧзыслы ликтіс сайӧдӧма пищальсэ, а кудз нэ оз тэд, вэд ачыс бараже ортсаліс дзебны. Хэть кудз веньзьысь да нинэм он пӧсӧбит. Гырысь керка пос плахаяссэ дзонен бергедісныс, ставсэ гудралісныс. Петіныс амбарас да сэсь и аддзисныс. Нуӧдісныс Сидко Элисанэс.

Мӧд лунас мамыс пӧжасяс да ыстас нучкаыскед айныслы хэть сеянтор, да только сэн нин никод абу вӧлэма. Мед оз казё йӧзыс, Элисанэс, чери кыйян артельнас веськедлысес, мӧд вӧлэсьса том войтыркед тшӧтш вӧліныс войнас юкмесэ сюйэмась. Элисан на миме абу сетчэма. Кӧрталӧма кияснас на бара воочасема. Вына мужик вӧлі, этік кинас вермис пес додьсэ пӧрӧдны. Но пырпыр нин вынныс абу ӧткойд вӧлэма. Сыа вӧлі апрель 7 лунэ 1921г.

Анна Семеновна Семяшкина (Канева), озыр Молёг рӧдысь, оліс дас кӧкьямыс арысь выыті, но сыйӧ сьӧкыд вояссэ бура пӧмнитіс. Сыа вӧлі Сидко Элисаныслэн чойсянь племенича, сы воясас дас ар на и тырӧма. Збой нылыслы колі тавсэ тэдны. Сыа касьтылэ:

«Сэк вед, бараже нинӧмысь да абуысь йӧзсэ мыждісныс. Прос Максимьясэс лыдзисныс кудз озыр народ, Прос Максимес да Элисанӧс вӧліныс этлаын сюйэмась Гал Элисан ӧшын улэ. Сэн юкмес берег бердас да ныйӧ абу кылӧдӧмась Юкмес вылас тӧчэмась ыджыд, сьӧкыд сьвинеча плашинаяс. Кор муніныс лек йӧзыс, сыйӧ ректісныс, ми сэтэн вӧлім. А кор народсэ шӧдӧдісныс миянтэ вӧтлсныс, да кытчэ нэ и пырам сэсся. Дядеэс шӧр юкмесэ сюйэмась да июнь вылас вӧлiныс аддземась. Сыйэ кокедзыс гартэмась гезйэн, а сiдз лойэн сюйэмась юкмесас».

Только йи мунэм бэрас, 12 километра Мыжысянь вӧліныс адземась Сидко Элисанэс да вайэмась вӧлӧсьтэ пыжӧн. Сэн вӧлэсь шӧрас и вӧлі дзебема.

Сы бӧрын вӧлӧсь вир тшук чӧлооліс.

Но 22 май, самей Микела лун вӧлі пароход воис, витчисныс нин. А зэй шоныд да жар сулаліс, туруныс нин бур сода быдмема. Кодыске кэлэкэльня выысянь да мыйда видедісныс. Пароходыс чээ-чээ воис. «Марейкасэ» визьлыны лӧтчис этша из тав вӧлӧсьтыс.

Ме 10 арес ныы на, Миша вокекед ва бэчка рытнас лэчэдім тыысь, Эсип Вась дорын зэй бур тыы вӧлі. Сэк сӧстэм быдлаын, ыджыд яма да сэн зэй нин мича ва, лым ва да сыйэ лэчэдім. Ми тшӧтш Мише вокекед эшын уулас суутэдім. Зэй нин гажа луныс. Мыйнэ чирк-чирк, мый эстшмыс чирк – чирк, айэ креж дорӧ муні. Мише воке ог тӧд кытэн нин войлэ, а Митро на дзоля. Айэ воис да висьталэ: «Но вот, кулӧм вэд, война вэд». Ныа дзонен креж вылас сулалӧмась, видзедны кучасныс, а пароходас йӧзыс быссэн пулемет дорын куйлӧныс. Сэсся вӧлэсьсаыс бергетчасныс да пышйыны уськедчасныс, а бӧрсяньыс и кучасныс лыйлыны. Самей ныа крежас лэсялэмась, модорни ке ставсэ воттэдіс. Народыс бытцен эштісныс пышйыны. Сэсся пароход выысьыс петалісныс да винтовкаэн войлэныс, код кытчэ сюрэ. Сюран ке – сэтчэ и лыйясныс. Ми орданум воисныс. Пернайэ пырис ыллаысь да висьталӧ: «Ньыкытчэ ин мун. Мунан вийясныс». Сэсся айэ босьтіс да крӧвате водіс. Пырис винтовкаэн морт, мамелы сьылыдинас тшукьялэ пиштшаль бӧжнас. Мать кисьтэ, кытэн пияныд? Тэнад, вистьталэныс, нель пи.

Маме шуӧ: «Абу менам нель пи. Менам тайэнэ ӧтікыс, а мӧдсэ ог тэд, кӧн войлэ дзоля на». Айээс мэдісныс лыйны, кодке вед висьталэма же, сэсся ми горзам Павлакед, ог тэдэ кытчэ пырны. Этікла дзебсьылам, мӧдла, полам. Маме-айээс виясныс, а ми колям. Медланэ сідзке миянтэ тшӧтш лыйласныс. Айээс на мэдісныс лыйны, пищальсэ нин пуктіс вомас, сутны тшӧктэныс. Айэ висьталэ ог сут, лыйэ, ас семья менэ и дзимлялас». Сэсся из лыйныс. Воис Васе дяде. Кык воклы нуӧдны кучисныс пароход вылас. Муніныс нин, Васе дяде на сёян босьтэма. Айэ висьталэ: «Мый вылӧ сеянсэ, вед пароход вылас воам и бырам». Вичко дорӧ воим да вылӧ визьлыси да, ну бӧраке все. Вдруг сутӧдӧма да юасе кымын арэсэсь, энія сэсся висьталӧмась, а мӧдыс и лӧдзема. Бӧр воисныс, Господе, слава богу. Маме мӧдіс пӧжасьны, ыджыд праздник Микела лун. Микеласэ зэй празднуйтісныс. Сэсся маме из и пӧжась петім бабеяс ордэ, этік соддорынэсь.

Ме мамелы висьтала: «Маме, лыйлыны кучасныс ке да менэ ин паледэ, ме вода мед сiдз и лыясныс». Ой, кутшӧма сыа луныс вэлi. Сэк Проко Васськаэс вийисныс дядьнумес, Дамьянэс, Эсертем гӧтырэс, сэсся Тареня Вань гӧтырэс вийисныс ыджыд тыра вӧлі, пиыс Василей ранитчис да кыытӧмсис, сэсся немка Васен и шуисныс. Супретиннэй вок Конев Кӧсьталысь дядьсэ нуисныс, сэтшӧмсэ уна нуисныс пароходнас да изъялӧмен дзонен Вомен Пыдӧсас лӧдземась. Да уна вед вийисныс сэк. Колі мыйке пуктыны, кор чукарсэ дебисныс да, а эні никод оз тэд кӧн нылӧн мӧгылаыс. Сэсся Катра Марья, менам ныы ёрт вӧлі, Марье Вокуева, дзолиндзык туй да ми туй вомен олім. Сыа бара бабысьяс дорэ лӧтчас Матрен Егор Коле ордэ да ныа сулалӧмась ныыяс бара, кудзке сылы пырас пуляыс. Да пагрӧме на лэтчылас, а кулӧмен катісныс керкаас. Ме пыр висьтала, ме сыйэ нетпыр ог вунэдчы».

Анна Семеновна Семяшкина немсэ уна рӧбитіс, а война муныген из позьы сьӧкыдысь да быдтыны босьтіс Ленинградысь вайӧдӧма челядь.

Тон Мыжыса олысь коссьыс этша код тӧдэ сы вӧлӧсьса воясыс помла. Доза век нин оз суло крестыс, никод оз тӧд, кӧн дзебема йӧз чукарыс. Вичко местэас культура керка сулаліс, кӧн гожэм том войтыр йӧктэ да праздникьясын йӧз гажӧдчэ, код тӧдэ гашке кодке лыяс выті ветлалэныс. Олӧмныссэ йӧз сетіс, мед тонья мада олӧмсэ ми вермим аддзыны. Том, энія быдмысьяслы, веське, зэй бура колӧ тӧдны важья олӧмсэ ас йӧзлысь историясэ.